اهمیت نزهةالقلوب در تبیین جغرافیای تاریخی و تعیین جای‌نام‌‌‌های کردستان دورۀ ایلخانی

در دوران ایلخانی، بخش غربی ایالت جبال، در اسناد دیوانی، زیر عنوان کردستان قرار گرفت. نزهةالقلوب نخستین متنی است که اطلاعات مشروح و بسیار گرانبها دربارۀ جغرافیای تاریخی کردستان ارائه می‌دهد. در فهرستی که حمدالله مستوفی از شهرها و اماکن جغرافیاییِ این ناحیه ارائه می‌‌کند، برخی در طول قرون بعدی از میان رفته و اسامی برخی نیز در نتیجۀ سهو نسخه‌نویسان تحریف شده است. این پژوهش درصدد است تا براساس نزهةالقلوب، به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی به تعیین مکانِ برخی از شهرهای آن بپردازد. این مطالعه نشان می‌دهد که از هفده جای‌نام مذکور در نزهةالقلوب، چهار مورد زیر در استان کنونی سلیمانیه در عراق قرار داشتند: قلعۀ خفتیان در نزدیکی رود قلعه چولان، نیمراه در حوالی حلبچه، دربند زنگی در دهانۀ رود سیروان و دربند تاج‌خاتون در درۀ رود زاب کوچک و در محدودۀ شارباژیر. شش مورد دیگر نیز به ترتیب در محدوده استان کرمانشاهان قرار داشتند: الانی در نزدیکی جوانرود و دزبیل(= دربیل) احتمالاً درتنگ در نزدیکی سرپل زهاب، خوشان در نزدیکی کرند غرب، سلطان‌آباد چمچمال نیز در دامنۀ کوه بیستون و در نزدیکی شهر کنونی بیستون، دینور نیز در نزدیکی شهر کنونی سنقر کلیایی و بسطام( احتمالاً طاق بستان) در حاشیۀ شهر کرمانشاه. شش مکان دیگر نیز هنوز پابرجای هستند کرند، ماهیدشت، هرسین، کنگاور، کرمانشاه و الشتر( در لرستان).